Sekta ya Elimu

Utangulizi:

Mkoa wa Simiyu unaendelea kusimamia Elimu ya Awali, Msingi, Sekondari, Ufundi na Elimu ya Watu Wazima kwa mujibu wa miongozo ya Nchi. Mkoa una jumla ya Shule za Msingi 631 ambapo shule za serikali ni 606 na zisizo za serikali ni 25.  Aidha, Mkoa una Shule 197 za Sekondari ambapo, 183 ni za Serikali na 14 za mashirika ya dini na watu binafsi. Mkoa una Vyuo vya Maendeleo ya Wananchi 02, Vyuo vya Ufundi 04 na Vyuo Vikuu 02. Jumla ya wanafunzi katika Shule za Msingi za serikali ni 545,090 na idadi ya wanafunzi katika Shule za Sekondari za Serikali ni 93,387.

Jedwali Na. 9: Taasisi za Kielimu katika Mkoa wa Simiyu

2.2 Elimu ya Msingi na Sekondari

Idadi ya wanafunzi katika Shule za Msingi na Sekondari imekuwa ikiongezeka kila mwaka ambapo Mkoa una jumla ya wanafunzi 545,090 wa Shule za Msingi za serikali mwaka 2024, ikilinganishwa na wanafunzi 504,987 mwaka 2021. Hili ni ongezeko la wanafunzi 40,103 sawa na 7.3%.  Jumla ya wanafunzi wa Shule za Sekondari za Serikali ni 93,387 mwaka 2024, ikilinganishwa na wanafunzi 69,601 mwaka 2021. Idadi hii ni ongezeko la wanafunzi 23,786 sawa na 25.4%. 

• Idadi ya Walimu katika Shule za Msingi na Sekondari

Walimu wa Shule za Msingi

Mkoa una jumla ya walimu 6,422 kati ya 12,113 wanaohitajika kwa Shule za Awali na Msingi za Serikali. Upungufu ukiwa ni walimu 5,691 sawa na asilimia 46.9 kama mchanganuo unavyoonekana kwenye jedwali Na.10 hapa chini;-

Jedwali Na. 11: Takwimu za Walimu wa Shule za Awali na Msingi (Aprili, 2025)

Idadi ya Walimu wa Shule za Sekondari

Mkoa una jumla ya walimu 1,205 wa Sayansi na Hisabati, kati ya walimu 1,940 wa masomo hayo wanaohitajika kwa Shule za Sekondari za Serikali na hivyo kuwepo na upungufu wa walimu 735 sawa na 37.8%.   Kwa upande wa masomo ya Sanaa Mkoa una jumla ya walimu 1,352 kati ya walimu 2,245 wanaohitajika na hivyo kuwepo na upungufu wa walimu 893.Upungufu huu ni 39.7%. Jedwali Na.12 linaonesha takwimu kwa kila Halmashauri.

Jedwali Na. 12: Takwimu za Wanafunzi na Walimu Ki-halmashauri (Sekondari)

2.3 Walimu wa ajira mpya

Katika kuboresha mazingira ya kufundishia na kujifunzia Serikali imeendelea kuajiri walimu wapya. Mkoa wa Simiyu umepangiwa jumla ya walimu wa ajira mpya 471 mwaka 2025 wakiwemo 250 wa Shule za Msingi na 221 wa Shule za Sekondari na hivyo kuendelea kupunguza changamoto ya upungufu wa walimu katika Shule za Msingi na Sekondari katika Mkoa.  Mgawanyo Ki-halmashauri unaonekana kwenye jedwali Na. 13 hapa chini.

Jedwali Na.13: Takwimu za Uripoti wa Walimu wa Ajira Mpya Aprili, 2025

Hali ya Upatikanaji wa miundombinu kwa Shule za Msingi na Sekondari

Mkoa una vyumba vya madarasa 5,825, nyumba za walimu 2,151, vyoo matundu 7,072 na madawati 122,425. 

Hali ya uandikishwaji wa Darasa la Kwanza:

Mkoa umekamilisha zoezi la uandikishaji wa Wanafunzi wa Elimu ya Awali na Darasa la Kwanza mwaka 2025 ambalo limekamilika rasmi nchi nzima tarehe 31 Machi, 2025. Takwimu za maoteo/ malengo ya uandikishaji huu zilitolewa na Ofisi ya Taifa ya Takwimu (NBS) kutokana na Sensa ya Watu na Makazi iliyofanyika nchini mwaka 2022.

2.5.1 Uandikishaji wa Wanafunzi wa Elimu ya Awali mwaka 2025

Kwa mwaka 2025, Mkoa umeandikisha wanafunzi wa Elimu ya Awali 67,155 wakiwemo wavulana 31,537 na wasichana 35,618 sawa na asilimia 99.7 ya malengo ya kuandikisha wanafunzi 67,341. Uandikishaji huu umepanda kwa asilimia 17.7 ikilinganishwa na mwaka 2024 ambapo ulikuwa ni asilimia 82. Hali halisi ya uandikishaji kwa kila Halmashauri imeoneshwa katika jedwali Na. 17

Jedwali Na.17: Uandikishaji wa Wanafunzi wa Elimu ya Awali 2025 

Uandikishaji wa Wanafunzi wa Darasa la Kwanza 2025

Mwaka 2025, Mkoa umeandikisha wanafunzi wa Darasa la Kwanza 76,785 wakiwemo wavulana 37,956 na wasichana 38,829 sawa na asilimia 104.8 ya malengo ya kuandikisha wanafunzi 73,302. Aidha, asilimia ya uandikishaji huu ni sawa na mwaka 2024 ambapo Mkoa umevuka lengo la uandikishaji. Hali halisi ya uandikishaji kwa kila Halmashauri imeoneshwa katika jedwali Na. 18

Jedwali Na.18: Uandikishaji wa Wanafunzi wa Darasa la Kwanza 2025

Hali ya uripoti wa Wanafunzi wa Kidato cha Kwanza 2025

Kwa Mwaka 2024 Mkoa wa Simiyu ulifaulisha jumla ya wanafunzi 29,012 wakiwemo wavulana 12,505 na wasichana 16,507 kati ya wanafunzi 38,171 waliofanya Mtihani wa Kumaliza Elimu ya Msingi (PSLE) ambapo wanafunzi wote waliofaulu wamechaguliwa kujiunga na Kidato cha Kwanza katika shule mbalimbali za Sekondari za bweni na kutwa. Jumla ya wanafunzi 28,190 wakiwemo wavulana 12,125 na wasichana 16,065 wameripoti na kuanza masomo. Hii ni sawa na asilimia 97.2 ya lengo la uripoti wa wanafunzi 29,012 waliochaguliwa kujiunga Kidato cha Kwanza mwaka 2025. Hali ya uripoti wa wanafunzi wa Kidato cha Kwanza ni kama inavyoonekana katika jedwali namba 19.

Jedwali Na. 19: Hali ya uripoti wa wanafunzi wa Kidato cha Kwanza 2025

Utekelezaji wa miradi ya maendeleo katika Sektay a Elimu;

Mkoa umeendelea na usimamizi wa ujenzi wa miundombinu ya Elimu katika Shule za Msingi na Sekondari kupitia programu mbalimbali za serikali zikiwemo UVIKO 19, BOOST, GPE – LANES, SWASH, SEQUIP, Serikali Kuu, EPforR, Barrick Tanzania, TEA na Mapato ya Ndani ya Halmashauri. Katika kipindi cha mwaka 2021/2022 hadi 2024/2025 jumla ya Tshs. 69,631,113,189.99 zilipokelewa na kutumika kwa ajili ya ujenzi na ukamilishaji wa miundombinu mbalimbali ya elimu. Kati ya fedha hizi Tshs. 19,310,316,796.89 ni kwa ajili ya Shule za Msingi na Tshs. 50,320,796,393.10 ni kwa Shule za Sekondari na Chuo cha Ufundi Stadi (VETA).

Miradi katika Shule za Msingi;

Kuanzia mwaka wa fedha 2021/2022 hadi 2024/2025 Mkoa umepokea jumla ya Tshs 19,310,316,796.89 kwa ajili ya ujenzi wa Shule mpya 16, madarasa ya msingi na awali 300, madarasa ya shule shikizi 69, matundu ya vyoo 1049, nyumba za walimu 19, uzio 02, mabweni 04. Miradi hii imetekelezwa kupitia programu mbalimbali zikiwemo UVIKO 19, BOOST, Serikali Kuu, GPE – LANES, SWASH, EPforR na Mapato ya Ndani. Utekelezaji kwa kila mradi ni kama inavyoonekana katika jedwali Na.20;-

Jedwali Na.20: Miradi ya Elimu inayotekelezwa katika Shule za Msingi 

Miradi katika Shule za Seokndari;

Mkoa umeendelea kutekeleza ujenzi wa miundombinu ya Elimu ya Sekondari kupitia programu mbalimbali zikiwemo; UVIKO 19, Mpango wa Kuboresha Elimu ya Sekondari (SEQUIP) Serikali Kuu, Mpango wa Lipa Kulingana na Matokeo (EPforR), BARRICK Tanzania, Mapato ya Ndani ya Halmashauri na Mamlaka ya Elimu Tanzania (TEA).  Kuanzia kipindi cha mwaka 2021/2022 hadi 2024/2025 Mkoa umepokea jumla ya Tshs. 50,320,796,393.10 kwa ajili ya ujenzi wa Shule mpya 27 za Sekondari, vyumba vya madarasa 662, matundu ya vyoo 171, nyumba 21, maabara 19, mabweni 12 na mabwalo 02. Utekelezaji kwa kila mradi ni kama inavyoonekana katika jedwali Na.21 hapa chini;-

Jedwali Na.21: Miradi ya Elimu inayotekelezwa katika Shule za Sekondari 

Ujenzi wa Shule mpya za sekondari za Kata kupitia Mradi wa SEQUIP T.

Katika kuhakikisha kuwa wanafunzi wote waliofaulu Mtihani wa Kumaliza Elimu ya Msingi mwaka 2024 wanapata nafasi ya Kujiunga na Kidato cha Kwanza 2025 katika Shule za Sekondari mbalimbali za Kutwa, Mkoa umesimamia na kukamilisha ujenzi wa Shule zote 09 za Sekondari za Kata kwa asilimia 100. Aidha, Shule hizi zote zilianza kupokea wanafunzi wa Kujiunga na Kidato cha Kwanza mwaka 2024. Aidha ujenzi wa shule nyingine mpya za Sekondari za Kata na Shule za Sekondari za Amali unaendelea katika Halmashauri zote sita na upo katika hatua mbalimbali kama inavyoonekana katika majedwali yafuatayo;-

Jedwali Na.22: Ujenzi wa Shule mpya za Sekondari za Kata (SEQUIP – Awamu ya III)

Jedwali Na.22: Ujenzi wa Shule mpya za Sekondari za Amali (SEQUIP – Awamu ya III)

2.9.1 Ujenzi wa Shule ya Sekondari ya Bweni ya Wasichana ya Mkoa

Katika ujenzi wa Shule ya Sekondari ya Bweni ya Wasichana ya Mkoa yenye thamani ya Tshs. 4,450,000,000.00, ujenzi unaendelea katika hatua mbalimbali kwa miundombinu ya awamu ya pili baada ya kukamilika kwa ujenzi wa miundombinu ya awamu ya kwanza. Hadi sasa kwa ujumla ujenzi wa miundombinu yote ya shule umefikia asilimia 97.2 ambapo miundombinu inayoendelea kukamilishwa kwa sasa ni ile ya awamu ya pili ambayo ni madarasa 10, mabweni 04, nyumba za walimu 03, maktaba, chumba cha TEHAMA na Bwalo. Ujenzi huu wa awamu ya pili umefikia asilimia 85 na upo katika hatua mbalimbali kama inavyoonekana katika jedwali lifuatalo na unatarajiwa kukamilika 30 Juni, 2025.

Jedwali Na.23: Hatua za Ujenzi wa Shule ya Sekondari ya Bweni ya Wasichana (Fedha za Awamu ya pili)

Sababu za kutokamilika kwa mradi wa Shule ya Sekondari ya Bweni ya Wasichana ya Mkoa

Zipo sababu mbalimbali zilizosababisha mradi wa Shule ya Sekondari ya Bweni ya Wasichana ya Mkoa kutokamilika hadi sasa. Hata hivyo, pamoja na kuwepo kwa changamoto hizo Mkoa unaendelea kusimamia kwa karibu ukamilishaji wa mradi huu na kuhakikisha unakamilika katika viwango vilivyotarajiwa. Sababu za kutokamilika kwa mradi ni pamoja na;-

• Fedha kupokelewa nje ya bajeti hivyo kuchelewa kupata vifungu vya matumizi kwa wakati
• Changamoto ya mfumo wa malipo kwa kipindi fulani hali iliyosababisha wakati fulani mafundi na vibarua kuacha kazi kwa kukosa malipo ya kazi walizofanya kwa wakati.

2.9.2 Ujenzi wa Shule ya Sekondari ya Bweni ya Wavulana ya Kanda ya Ziwa

Mkoa ulipokea fedha kiasi cha Tshs. 4,100,000,000.00 kwa ajili ya ujaenzi wa Shule ya Sekondari ya Bweni ya Wavulana ya Kanda ya Ziwa inayojengwa katika Halmashauri ya Mji Bariadi, Kata ya Mhango, Mtaa wa Ntuzu. Ujenzi wa miundombinu ya Jengo la Utawala, vyumba vya madarasa, mabweni, bwalo, chumba cha wagonjwa, maabara, maktaba, Chumba cha TEHAMA na nyumba za walimu na matundu ya vyoo unaendelea katika hatua mbalimbali ambapo hadi sasa umefikia asilima 58 na unatarajiwa kukamilika ifikapo tarehe 18 Julai, 2025. 

2.9.3 Ujenzi wa nyumba za walimu kupitia mradi wa SEQUIP

Katika kuhakikisha kuwa walimu wanapata malazi yaliyo bora ili kuboresha utendaji kazi wao, Mkoa ulipokea fedha Tshs. 1,600,000,000.00 kupitia program ya SEQUIP kwa ajili ya ujenzi wa nyumba 16 za walimu (2 in 1) ambapo awamu ya kwanza ulipokea Tshs. 600,000,000.00 kwa ajili ya ujenzi wa nyumba 06 ambazo zimekamilika na zinatumika. Aidha, awamu ya pili Mkoa umepokea Tshs. 900,000,000.00 kwa ajili ya ujenzi wa nyumba 09 ambazo zipo katika hatua mbalimbali za ujenzi kama inavyooneka katika jedwali lifuatalo.

Jedwali Na.24: Hatua za ujenzi wa nyumba za walimu kwa fedha za awamu ya pili

2.10 Mafanikio ya Serikali ya Awamu ya Sita katika Sekta ya Elimu

Mkoa wa Simiyu umepata mafanikio mbalimbali kuanzia mwaka 2021 hadi sasa kutokana na uwekezaji mkubwa uliofanyika katika Sekta ya Elimu. Miongoni mwa mafanikio hayo ni pamoja na;

1. Kuvuka lengo kwa kuandikisha watoto wenye umri wa kuanza Darasa la Kwanza 76,785 kati ya 73,302 ya lengo ambayo ni sawa na asilimia 104.8.
2. Kuboresha mazingira ya kujifunzia na kufundishia katika Shule za Msingi na Sekondari kwa kuongeza miundombinu ya madarasa, madawati, matundu ya vyoo na nyumba za walimu
3. Ujenzi wa Shule Mpya ya Sekondari ya Bweni ya Wasichana ya Mkoa inayogharimu Tshs. 4.450 Billioni kupitia mradi wa SEQUIP ambayo imeanza kutumika na hadi sasa imepokea jumla ya wanafunzi 206 wa Kidato cha Tano mwaka 2024 na wanafunzi 120 wa Kidato cha Kwanza mwaka 2025
4. Ujenzi wa Shule Mpya ya Sekondari ya Bweni ya Wavulana ya Kanda ya Ziwa inayogharimu Tshs. 4.1 Billioni kupitia mradi wa SEQUIP ambapo shughuli za ujenzi zinaendelea katika hatua mbalimbali na unatarajiwa kukamilika mwezi Julai, 2025.
5. Shule za Msingi za Serikali za Serikali imeongezeka kutoka 564 mwaka 2021 hadi 606 mwaka 2025 ikiwa ni ongezeko la shule 42 sawa na asilimia 6.9.
6. Idadi ya Shule za Sekondari za Serikali imeongezeka kutoka 152 mwaka 2021 hadi 183 mwaka 2025 ikiwa ni ongezeko la shule 31 sawa na asilimia 16.9.
7. Idadi ya wanafunzi katika Shule za Msingi imeongezeka kutoka 504,987 mwaka 2021 hadi kufikia wanafunzi 545,090 mwaka 2025 ikiwa ni sawa na ongezeko la asilimia 7.3.
8. Idadi ya wanafunzi wa Shule za Sekondari imeongezeka kutoka 69,601 mwaka 2021 hadi kufikia wanafunzi 93,387 mwaka 2025 ikiwa ni sawa na ongezeko asilimia 25.4.

Shule mpya zimewapunguzia wanafunzi umbali wa kutembea na hivyo kuongeza mahudhurio yao shuleni.

9. Kupatiwa magari 12 kwa Maafisa Elimu wote wa Halmashauri wa Idara za Elimu ya Msingi na Sekondari ambayo yamerahisisha usimamizi na ufuatiliaji wa shughuli za Elimu.

 Mikakati ya kuendelea kuinua  Sekta ya Elimu 

• Kuendelea kuboresha na kuimarisha usimamizi na ufuatiliaji wa ujenzi wa miradi ya elimu hususani vyumba vya madarasa, Maabara, Nyumba za Walimu na matundu ya vyoo
• Kuhakikisha wanafunzi wote waliodahiliwa kujiunga na Elimu ya Awali, Darasa la Kwanza na Kidato cha Kwanza 2025 wanaripoti wanahudhuria masomo yao na kukamilisha mzunguko wao wa elimu
• Kuendelea kuhamasisha wazazi/ walezi kuchangia chakula cha wanafunzi shuleni ili kuimarisha afya na mahudhurio ya wanafunzi
• Kuendelea kuhamasisha jamii na wadau mbalimbali kuhusu uchangiaji wa rasilimali (vifaa na fedha) ili kuendelea kuboresha miundombinu na samani za shule
• Kuanzisha Shule za Elimu ya Sekondari ya Juu (A – Level) katika Tarafa tano (5) ambazo hazina Shule. Tarafa hizi ni Nkololo (Bariadi DC), Busega (Busega DC), Mwagala (Maswa DC), Kinang’weli na Bumera (Itilima DC).
• Kuhakikisha Maafisa Elimu ngazi ya Mkoa na Halmashauri wanaendelea kusimamia ufundishaji na ujifunzaji wa wanafunzi Shuleni ili kuongeza kiwango cha ufaulu.